Grathemermolen te Grathem

Grathemermolen

Grathem, Limburg

Over Grathemermolen

Reeds in de 14e eeuw lag in Grathem de banmolen van het stift van Thorn, later kwam de molen in bezit van de adellijke familie De Borchgrave d'Altena die op het kasteel Groot Buggenum in Grathem woonde, en vervolgens door huwelijk in de familie De Geloes d'Elsloo.
In de eerste helft van de 19e eeuw was de watergraan- en oliemolen eigendom van Antonia Enestina Francisca, gravin de Borchgrave d’Altena. Ze was gehuwd in 1813 en later weduwe van Charles Emile Marie Maur Servais. graaf de Geloes d’Elsloo. Na haar dood vererfde de molen met huis en erf in 1861 aan Theodore Maur Constantin Charles graaf de Geloes d’Elsloo te Lauvergnac (Gué rande, Frankrijk) en zijn zuster. Na deling in 1871 werd de graaf alleeneigenaar. Een jaar later verkocht hij de molen met aanhorigheden aan de molenaar-pachter Louis Schreurs, gehuwd met Ida Jacobs.

In die tijd had de molen twee onderslagraderen, die schuin achter elkaar in een eigen ark hingen. Het voorste rad, van de korenmolen, had een middellijn van 5,40 m. en een breedte van 0,59 m.; het rad van de oliemolen mat 5,12 bij 0,52 m. De molen verkeerde als geheel in slechte staat. De nieuwe eigenaren lieten de molen grondig verbouwen; ook werd het hout van de sluiswerken en beschoeiingen vervangen door steen. In juni 1874 wordt begonnen aan de renovatie. Het chronogram (zie 'Versieringen') herinnert aan deze grote ingreep.

In 1903 verkocht het echtpaar Schreurs-Jacobs de molen met huis en aanhorigheden aan Mathieu Tijssen. Hij was een neef van Ida Jacobs; zijn vrouw een nicht van Louis Schreurs. Tijssen liet de molen met het gangwerk verbouwen. Op 8 augustus 1915 kreeg hij toestemming van het provinciaal bestuur voor het plaatsen van een waterturbine en het aanpassen van de waterwerken. De molen had voordien een ingebouwd waterrad met een middellijn van 6,10 m., een breedte van 2,08 m. en een schoephoogte van 1,25 m. Van dit voortreffelijke waterrad zijn de eikehouten schoepen bewaard gebleven. Zij dienden als vloerdelen van de hooizolder. De verticale turbine kon bij een waterhoeveelheid van 1300 liter per seconde en een toerental van 70 omwentelingen per minuut, 10 PK ontwikkelen. De turbine met het nieuwe ijzeren drijfwerk werd geleverd door de firma Atorf & Propfe uit Paderborn (Dld). De overbrengingsverhouding van het gangwerk bedraagt 1:1,5.

Het zware gangwerk bestaat uit een stalen molenas die op de begane grond is gelagerd en via een conische tandwieloverbrenging door de turbine wordt aangedreven. Op de zolder lagen vroeger twee koppel 17der stenen naast elkaar. De lange spil van elk koppel wordt gesteund door een spoorbok en wordt via een zware conische tandwieloverbrenging (1 : 1) door de molenas aangedreven. Met behulp van een schroefinrichting kan het horizontale tandwiel op de steenspil uit het vertikale tandwiel op de molenas worden gelicht en wordt het betreffende koppel stenen uit het werk gezet. In de turbinekamer werd in 1916 een Stockport-zuiggasmotor als hulpkracht gelegd, die met een riem rechtstreeks de molenas aandreef. Deze as dreef in de turbinekamer tevens een dynamo aan, die tot het einde van de jaren twintig een deel van het dorp van elektrisch licht voorzag hetgeen zeer nuttig was, want Grathem werd pas in 1930 op het elektriciteitsnet aangesloten. Daarna werd een elektromotor als hulpkracht gebruikt.

Tijssen overleed in 1926; zijn bedrijf werd voortgezet onder de naam De erven Tijssen; bedrijfsleider was de bekwame Theo Janssen. In 1977 verkocht de familie Tijssen de molen met woonhuis en aanhorigheden aan Louis Gielen uit Wessem.

In het midden van de jaren vijftig werden door Van Aarsen Molenbouw uit Panheel, in het voorste gedeelte van de turbinekamer een elektrische hamermolen en in de molen een mengketel geplaatst. Het koppel stenen dat in de molen de voorste positie innam, werd verwijderd en de molenas ingekort. Op de zolder staat een walsenstoel die als pletter wordt gebruikt, en een graanreiniger; beide machines worden door de molenas aangedreven. In een bijruimte staat een buil, waarmee boekweitmeel wordt gezeefd.

In 1995 werd een waterrad naar oude voorbeelden toegevoegd; de turbine bleef evenwel gehandhaafd en volledig maalvaardig. Eind 2006 beëindigde molenaar Louis Gielen het maalbedrijf; het beheer werd toen overgenomen door vrijwillig molenaar Reinier den Uyl.

Na maart 2011 is er een tijdlang niet meer gemalen. De maalvaardigheid van de molen bleek te beperkt door een ongunstige overbrengingsverhouding en een te geringe toevoer van water, gecombineerd met een ark die ook niet geheel voldeed. Boekweit malen ging relatief nog het beste. In december 2011 werd zelfs even het draaien met de molen beëindigd.

Begin 2012 is het malen met de molen overgenomen door de familie Bökkers. De molen werd opnieuw maalvaardig gemaakt en kwam weer in bedrijf. In de molenwinkel werden naast (bio)meelproducten ook streekproducten verkocht. Helaas kwam op 11 januari 2013, door het onverwachte overlijden van de nog jonge Jan-Willem Bökkers, hieraan alweer een einde. 
Inmiddels is de draad opgepakt en de molen weer regelmatig draaiend te zien.

In het najaar van 2023 is de molen opnieuw onderdeel van ingrijpend herstel. 

Bouwjaar
1874
Type
Functie
Molenaar
Tom Boots
Telefoon
06-37283192
E-mailadres
Aandrijving
Adres
Brugstraat 13
6096 AA Grathem
Limburg
Open op afspraak
Nee
Open voor publiek
Ja
Openingstijden
Vanwege restauratie vanaf 1 oktober 2023 tot nader order niet te bezichtigen. 
Schoolbezoek mogelijk
Nee

Word Molenvriend

Nederland zonder molens is ondenkbaar. Maar om deze monumentale iconen te laten draaien en malen is geld en aandacht nodig.

of abonneer je op onze nieuwsbrief!
 

Meer over deze molen

Grathemermolen te Grathem

Locatie

Bezoekadres
Brugstraat 13
Gemeente
Leudal
Plaats
Grathem
Postcode
6096 AA
Plaats (postadres)
Grathem
Provincie
Rijksdriehoek: X
187953
Rijksdriehoek: Y
355752
WGS84: N (breedtegraad)
51.19022
WGS84: E (lengtegraad)
5.85858

Contact

Eigenaar
Stichting Limburgs Landschap
E-mailadres
tomboots13@gmail.com
Telefoon
06-37283192

Over de molen

Inrichting
Aandrijving
Overbrengingsverhouding
Turbine: 1 : 1,52 en onderslagmolen: 18:1
Specificaties
Diam. rad: 5,20 m, breedte: 1,60 m, 54 schoepen ;
Maalstenen:;
Op het waterrad: 1 koppel 17er kunststenen en 1 koppel 17er Franse zoetwaterkwarts stenen;
Op de turbine: 1 koppel 17er kunststenen
Wateras
Gangwerk
IJzer

Registratienummers

DHM-databasenummer
895
Rijksmonumentnummer
17201
Ten Bruggencatenummer
02784 a